4 Kasım 1950 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile birlikte iki kurum oluşturulmuştur. Bunlar: Avrupa İnsan Hakları Komisyonu ( 1954 ) ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ( 1959 ) Merkezi Strazburg’da bulunan Avrupa insan hakları mahkemesine konseye üye devletlerin sayısına göre eşit sayıda hâkim atanmaktadır. Bu hâkimlerin sayısı 2019 itibarıyla 46’dır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi üç önemli görevi yerine getirir: Yargı, danışma, düzenleme
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Görev ve Yetkileri
Yargı görevi olarak kendisine gösterilmiş olan sözleşmeden doğan uyuşmazlıkları, mecburi ve kesin olarak karara bağlar. Danışma görevi olarak bakanlar komitesinin isteği üzerine sözleşmenin ve ek protokollerin yorumu ile ilgili hukuksal sorunlar konusunda görüş bildirir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi insan haklarının korunmasında soruşturma, inceleme ve karar organı durumuna gelmiştir. Avrupa İnsan Hakları mahkemesi bu sorumluluklarını yerine getirirken alanında uzmanlaşmış bazı kişi, kurum ve kuruluşlardan bilirkişi olarak yararlanabilmektedir.
Avrupa komisyonuna üye olan ülkelerin dışişleri bakanlarından meydana gelen bakanlar komitesi ise, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından verilen kararların infazını denetlemekle görevlidir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önüne getirilen uyuşmazlıkları kesin olarak karara bağlayan bir yargı organıdır. Davalı devletin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına uyması mecburidir. Avrupa İnsan Hakları mahkemesi kararı ile sadece sözleşmenin çiğnenip dinlenmediğini saptamakla kalmaz, gerekli durumlarda dava açılan devleti tazminata da mahrum etme yetkisine sahiptir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Kabul Edilebilirlik Şartları
1. Uluslararası hukukun genel itibariyle kabul edilen ilkelerine göre, ancak iç hukuk yollarının tüketilmesinindin sonra ve kesin kararın öğrenilmesinden itibaren 6 aylık süre içerisinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru yapılabilir.
2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 34. maddesi uyarınca sunulan herhangi bir kişisel başvuruyu şu şekillerde kabul etmez.
3. Başvurunun imzasız ve isimsiz olması başvurunun ret sebebidir.
4. Başvuru Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından daha evvel incelenmiş ya da uluslararası başka bir soruşturma ya da yargı merci ne yapılmış başka bir başvurunun konusuyla esas itibariyle aynı ise ve yeni hadiseler içermiyorsa başvuru reddedilir.
5. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 34. madde uyarınca yapılan herhangi bir bireysel başvuruyu, işbu sözleşme ve ek protokollerinde güvenceye alınmamış bir hakla ilgili, açık bir dayanaktan yoksun ya da başvuru hakkının suiistimali mahiyetinde gördüğü takdirde başvuruyu kabul etmez.
6. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi iş bu maddeye göre kabul edilemez bulduğu her türlü başvuruyu reddeder. Başvurunun her aşamasında mahkeme bu kararı verebilir.
- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuruda bulunmadan önce hakkında başvuru yapılacak devletteki iç hukuk yolları tüketilmiş olmalıdır.
- İç hukuk yolları tüketildikten sonra hem yargısal hem de idari kararın ilgililere bildirilmesinden itibaren 6 ay içerisinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru yapılabilmektedir. Bu 6 aylık süre kararın tebliğinden itibaren değil öğrenilmesinden itibaren başlamaktadır.
- Başvuru sahibinin kimliği belli ve dilekçe bizzat kendisi veya vekili tarafından imzalanmış olmalıdır. Başvuru daha evvel Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından incelenmiş bir başvurunun aynısı olmamalıdır.
- Başvuru sahibi daha evvel başka bir uluslararası kuruluşa aynı konuda başvurmamış olmalıdır.
- Başvuru, sözleşme ile bağdaşır olmalı ve sözleşme ile güvence altına alınmış bir konu hakkında olmalıdır.
- Başvuru, sözleşmede açıkça ifade edilen bir temelden yoksun bulunmamalıdır.
- Başvuru hakkının kötüye kullanılmaması gerekmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bir başvuruyu heyet tarafından kabul edilebilir bulduğumda mahkeme iki tarafı dostane bir çözüm amacı ile teşvik etme görevi yapar. Tarafların barışçıl bir çözüme ulaşamaması durumunda duruşma başlatır.
Yedi hâkim ile toplanan mahkeme bazı istisnai durumlarda on yedi hâkimden meydana gelen büyük mahkemeyi kurabilir. Mahkeme kural olarak yargılamasını açıkça yapar ve kesinleşmiş kararını yayınlar.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin vermiş olduğu karar bir üst mahkeme ya da temyiz mahkemesine götürülemez. Mahkemenin verdiği kararlar davalı devlet için bağlayıcı hüküm ifade eder.
Mahkeme davalı devleti davacıya tazminat ödemekle ve mahkeme tarafından tespit edilen ihlaller ve benzerini bir daha istememekle sorumlu kılar. .Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin resmi dili İngilizce ve Fransızcadır. Başvurular bu dillerde ya da sözleşmeye taraf olan devletlerin birinin resmi dili ile yapılabilir.