Türkiye’de bilim tarihçiliğinin yerleşmesinde öncülük etmiş ender bilim adamlarından birisi olan Ordinaryüs Profesör Doktor Aydın Sayılı; bilim tarihi alanında İslam dünyasında bilinen ilk doktora derecesine sahiptir.
Aydın Sayılı’nın Hayatı
1913 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir.
Aydın Sayılı’nın Abdurrahman Bey ve Suat Hanım’ın üçüncü çocuklarıdır.
Babasının İran’daki görevi sebebiyle çocukluğunun bir kısmı İran’da geçmiştir.
İlköğrenimini İstanbul’da, orta öğrenimini ise Ankara’da tamamlamıştır.
Aydın Sayılı; 1933 yılında 20 yaşında Ankara Erkek Lisesi’nden mezun olmuştur.
Mezuniyeti esnasında sınav heyeti içerisinde yer alan Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Sayılı ’da gördüğü ışık üzerine başarılı bir öğrenci olacağını tahmin ederek Aydın Sayılı’yı Milli Eğitim Bakanı Reşit Galip Bey’in ilgisine havale etmiştir.
Milli Eğitim Bakanı Reşit Galip Bey bu zeki öğrenciyi bilim tarihi alanında çalışma yapmaya yönlendirmiştir.
Liseden mezuniyetinin ardından girdiği sınavla Milli Eğitim Bakanlığı’nca yurtdışına gönderilecek öğrenci listesine girmeyi başarmıştır.
Sınavı kazanan Aydın Sayılı, Harvard Üniversitesi’nde bilim tarihi okumak üzere Amerika’ya gönderilmiştir.
Amerika’daki hocalarından George Sarton onun iyi bir bilim adamı olmasında etkili olan isimlerden birisi olmuştur.
“İslam Dünyasında Bilim Kurumları” adlı makalesi ile Harvard Üniversitesi’nde doktora derecesini elde etmiştir.
Aydın Sayılı; bu çalışması neticesinde dünya bilim tarihi alanında verilen ilk doktora derecesi ile tanınmıştır.
1943 yılında yurda dönüş yapmıştır.
Aydın Sayılı, aynı yıl Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Felsefe bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapmaya başlamıştır.
Aydın Sayılı’nın bu fakültede tarih dersleri okutmaya başladı.
1946 yılında ise felsefe kürsüsünde bilim tarihi doçenti oldu.
Bilim Tarihi profesörlüğü ise 1952 yılında geldi.
1952-53 ve 1956-57 yılları arasında ABD Fords Vakfı’nın verdiği burslarla birer yıl Amerika’da çeşitli araştırmalar yaptı.
Amerikan üniversitelerinden gelen teklifleri Ankara’ya yani Türkiye’ye olan sadakatinden dolayı reddetti.
1958 yılında Ordinaryüs Profesör unvanını aldı.
Aydın Sayılı, “İslam Dünyasında Rasathane ve Genel Rasathane Tarihi İçindeki Yeri” adlı eseriyle o güne kadar yayımlanamamış bir konuda bir başyapıt ortaya koydu.
1974 yılında Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesine Felsefe Bölümü başkanlığına seçildi.
1983’e kadar görev yaptığı bu fakülteden emekliye ayrıldı.
Üniversitedeki görevinin yanısıra 1947 yılında Türk Tarih Kurumu tam üyeliğine seçildi.
Bu kurumda çalışmaları devam ettiren Sayılı, Ortaçağ Türk Tarihi kol başkanı olarak da hizmet yaptı.
1961 yılından 1963’e kadar Uluslararası Bilim Tarihi Akademisi’nde tam üye sıfatıyla as başkanlık görevinde bulundu.
Emekli olduktan sonra 1984’te Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu’na bağlı olarak çalışan Atatürk Kültür Merkezi’ne başkan olarak getirildi.
Merkez adına Erdem adlı derginin çıkarılmasında büyük katkıları vardır.
1993 yılında bu görevinden de emekliye ayrıldı.
Aydın Sayılı, emekliliğinin 15. gününde geçirdiği bir kalp krizi sonucu 1993’te hayatını kaybetti.
Aydın Sayılı’nın Mezarı Cebeci Asri Mezarlığı’nda medfundur.
Aydın Sayılı’nın Çalışmaları ve Bilim Tarihindeki Önemi
Türk bilim tarihi camiasına somut ve somut olmayan çok çeşitli konularda yaptığı çalışmalarla katkı sağlayan Aydın Sayılı,
Polonya hükümeti tarafından Kopernikus Madalyası,
1977’de TÜBİTAK hizmet ödülü,
1981 yılında ise İstanbul Üniversitesi Üstün Hizmet Ödülü.
1980’de UNESCO Uluslararası Yazar Editör Komitesi’ne seçilmiş ve bu göreviyle 1990 yılında UNESCO Ödülü’ne layık görülmüştür.
Aydın Sayılı bilim tarihi üzerine yaptığı çalışmalarında Türk İslam dünyasının, Mezopotamyalılar ve Mısır medeniyetlerinin tanıtılmasında büyük katkı sahibidir.
Çalışmaları esnasında Türkçe kullanmaya büyük önem veren Aydın Sayılı, yabancı kelimelere ve anlam karışıklıklarına sebep olan terimlere Türkçe karşılıklarıyla eserlerinde yer vermiş, bazı yerlerde bunları açıklamıştır.
Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe isimli mecmuada da aynı isimle makale yayımlamıştır.
Aydın Sayılı, matematik, fizik, felsefe gibi çeşitli bilim alanlarıyla ilgili çalışmasında yabancı kelimelere karşılık olarak Türkçe terimlere yer vermiştir.
Aydın Sayılı İslam dünyasındaki gözlemevlerine ilişkin yayınlamış olduğu eseri ile de İslam dünyasında kurulan çeşitli gözlemevlerini ve bu kurumda çalışan bilim insanlarını tanıttı.
Kahire’de kurulduğu iddia edilen “El Mukassem” adlı gözlemevinin esasen olmadığını kanıtladı.
Gözlemevi icadının ilk defa İslam dünyasında ortaya çıktığını ve bunun sebebinin de dini vecibelerden kaynaklandığını anlattı.
“İslam Dünyasında Hastaneler” isimli çalışmasıyla da İslam dünyasındaki henüz adı duyulmamış yedi hastaneyi bilim literatürüne kattı.
“Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” isimli eserle bilim ve bilimsel yöntemlere dair düşüncelerini, tarihten örnek vererek açıkladı.
Batı medeniyeti ile Osmanlı medeniyeti arasındaki bilimsel ilişkileri inceleyen Sayılı, İslam dünyasındaki bilimsel geri kalmışlığın nedenleri üzerine araştırmalar yaptı.
Türklerin bilimsel çalışmalarını ve buluşlarını da araştıran Sayılı, Ebu Reyhan El Beyruni adlı kişinin bir Türk bilim adamı olduğunu ispatladı.
Kopernik çalışmalarına dair ayrıca bir kitap yayınladı.
Aristo ve el Karafi isimli bilginin gökkuşağına dair çalışmalarını inceleyerek İbn-i Sina ve Newton’un hareket teorileri alanındaki açıklamalarına değindi.
Farabi’nin boşluk hakkındaki görüş ve fikirlerini Batılılara ulaştırdı.
Sayılı bunlarla da sınırlı kalmayıp tarih ve edebiyatla da yakından ilgilendi.
14. asırda kaleme alınmış ve içerisinde medreseler ve dünya bilimleri ile ilgili bilgilerin bulunduğu Gülşehri’ye ait Leylek ve Bülbül adlı şiiri ilk defa Türkçe literatürüne taşıdı.
16. asırda yaşamış olan El-Mensuri’nin İstanbul Gözlemevi’ne dair şiirleri üzerine de bir makale kaleme almıştır.
2009’dan itibaren yürürlüğe giren 5 Türk lirasının arka yüzünde, Prof. Dr. Aydın Sayılı’ya ait portre bulunmaktadır.
İslam Tarihi, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi’nce bu paraya resmedilmesi öngörülen portrenin sol yanında; DNA ve atom sembolleri, güneş sistemi ve bazı el figürleri yer almaktadır.
Aydın Sayılı Eserleri
Ortaçağ ve Bilim Tefekküründe Türklerin Yeri
Aydın Sayılı Külliyatı-1 Atatürk ve Bilim
Aydın Sayılı Külliyatı-2 Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir
Aydın Sayılı Külliyatı-3 Kopernik ve Anıtsal Yapı
Uluğbey ve Semarkand’deki İlim Faaliyeti Hakkında Gıyaseddin-i Kaşi’nin Mektubu
Ebu Nasr’il Farabi’nin Hala Üzerine Makalesi
Mısırlılarda ve Mezopotamyalılarda Matematik, Astronomi ve Tıp
Abdülhamit İbn Türkün Katışık Denklemlerde Mantıki Zaruretler
Bilim Tarihi- Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir