Bir ülkede doların değerinin yükselip düşmesi birtakım parametrelere ve değişkenlere bağlıdır. Bu parametreler bazen Amerika, bazen Türkiye bazen de diğer ülkelerden kaynaklanır. Bu parametreleri ve değişkenleri maddeler halinde açık ve net bir şekilde sıralayalım.
Amerikan Merkez Bankası (FED)’nın Para Politikaları
Doların yükselmesindeki veya düşmesindeki en önemli etkenlerden birisi Amerikan Merkez Bankası (FED)’nın politika faizini artırması veya düşürmesidir. Amerikan Merkez Bankası faiz indirimine giderse Amerika’nın diğer vatandaşlara olan iç borçlanma faizleri düşmüş olur. Böylece insanların Amerikan ekonomisine olan güveni azalır. Amerika’da yaşayan insanlar ve diğer ülke vatandaşları paralarını dolar yerine bankaya başka yatırım araçlarına yönlendirir. Amerikan Merkez Bankası’nın faiz indirimi neticesinde dolar Amerika nezdinde ve diğer ülkelerde değer kaybeder.
Amerikan Merkez Bankası faiz artırımına giderse Amerikan ekonomisine olan güven artar ve insanlar, güçlü ülkenin parasını yatırım aracı olarak kullanır. Bu yatırım 3. dünya ülkeleri dediğimiz gelişmekte olan ülke vatandaşları tarafından yapılır. Böylece dolar arz talep dengesi içerisinde daha fazla arz edilen bir meta olarak değer kazanır.
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB)’nın Para Politikaları
Türkiye’de ise durum tam tersi yönde işler. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası faiz indirimi uyguladığında insanlar yatırım araçlarından olan devlet bono, fon gibi yatırım araçlarını kullanmaz ve parasını dolara çevirir. Çünkü devletten alacağı hisse için ayırdığı parayı dolara katalize eder ve dolarla daha fazla kazanacağını düşünür.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası faiz artırımına giderse insanlar devlet bonosu, fonu gibi yatırım araçlarına paralarını yatırır. Böylece devletin iç borçlanma senetlerinden daha fazla kar elde ederler. Dolayısıyla dolara olan arz düşer ve böylece dolar da değer kaybeder.
Borsa’daki Hareketlilik
Doların hareketliliğine sebep olan etkenlerden birisi de Asya piyasalarındaki hareketliliktir. Asya piyasalarındaki borsalar değer kazanırsa o ülkelerin para birimleri de değerlenir. Bu şekilde Amerikan doları Rus rublesi, Türk lirası, Çin yuvanı ve Japon yeni karşısında değer kaybeder. Asya piyasalarındaki borsa hisse senetleri düştüğünde ise o ülkelerin para birimleri de otomatik olarak değer kaybeder ve Amerikan doları değer kazanır.
Ekonomik Veri ve Göstergeler
Dolardaki yükselme ve düşmelerde önemli olan verilerden biri de Türkiye ve Amerika’daki karşılıklı olarak açıklanan ekonomik veriler ve göstergelerdir. Amerika’da her cuma öğleden sonra açıklanan tarım dışı istihdam verisi beklentilerin üzerinde çıkarsa dolar Türk Lirası karşısında değer kazanır. Tarım dışı istihdam verileri ve diğer ekonomik göstergeler beklentiler düzeyinde yahut beklentilerin altında gelirse dolar diğer ülke para birimleri karşısında bulunduğu değeri korur veya küçük bir değer kaybına uğrar.
Ekonomik veriler Türkiye tarafında ise tam tersi yönde şekillenir. Türkiye’de açıklanan ekonomik veriler Türkiye lehinde olumlu yönde çıkarsa Türk Lirası dolar karşısında değer kazanır veya bulunduğu değeri korur.
Ticaret, Cari Açık, Dış Ticaret Açığı
Bir ülkede ithal edilen ve alınan hizmetlere ödenen para, ihraç edilen ve sunulan hizmetlerden alınan paradan fazla ise o ülkede dış ticaret açığı meydana gelir. Dış ticaret açığı ise o ülke para biriminin diğer para birimleri karşısında değer kaybetmesine sebep olur.
Bir ülkenin ihracatı arttığında ülkeye yabancı para, özellikle dolar ve euro girişi artar. Döviz arzı talepten fazla olur ve dolar ve euro değer kaybeder, Türk lirası değer kazanır. Türkiye’nin ihracat rakamlarını artırması bu yüzden çok önemlidir.
Türkiye’de tarıma dayalı ihracat fazla olduğu için kış aylarında dış ticaret açığı artar. Bu sebeple Türkiye’de dolar ve euronun kış aylarında değer kazanması her zaman ihtimal dâhilindedir. Ancak bu dış ticaret açığı dolar ve euronun yükselmesinde veya düşmesinde her zaman tek başına güçlü bir etken değildir.
Enflasyon Rakamları
Bir ülkede enflasyon verileri beklenilenin üstünde çıkarsa o ülke para birimi değer kaybeder ve onun karşısında dolar değer kazanır. Enflasyon beklentiler düzeyinde veya beklentilerin altında çıkarsa dolar değerini korur veya küçük bir miktar değer kaybeder.
Siyasi İstikrar
Bir ülkede dolar ve euronun değer kazanması veya kaybetmesi o ülkenin siyasi istikrarına da doğrudan bağlıdır: siyasi istikrarsızlık baş gösterirse yatırımcılar, küresel firmalar o ülkeye yatırım yapmazlar. Dolayısıyla ülkenin para birimine döviz karşısında değer kaybeder. Dünya çapındaki firmalar bir ülkeye yatırım yaparsa o ülke ekonomik olarak güçlü bir ülke olarak kabul edilir ve parası değer kazanır.
Kredi Derecelendirme Kuruluşları
Dövizdeki hareketlilikte bir diğer etken ise dünya çapında tarafsızlığı kabul edilmiş kredi derecelendirme kuruluşlarının verdiği puanlardır. Bu puanlar girişimcilerin ve büyük ölçekli firmaların yatırım yapıp yapmamasında rol oynar. Ancak bu derecelendirme kuruluşları bazı ülkeler tarafından yönetildiği ve finanse edildiği için siyasi olarak yönlendirilebilmekte ve puan verirken o ülkelerin siyasi hükümranlığı altında değerlendirme yapmaktadır. Bu durum dünya kamuoyu tarafından zaman zaman fark edilmektedir. Global yatırımcılar bazı derecelendirme kuruluşlarının bu durumunu bildiği için yatırımlarını kendi değerlendirmelerine göre de yapmaktadırlar.
Ülkeler Arasındaki Siyasi ve Askeri Çekişme
Dolar ve euro para birimlerinin artıp azalmasında en büyük etkenlerden birisi de ülkeler arasındaki siyasi çekişme ya da birlikteliktir. Türkiye ile Amerika arasında yaşanan bir siyasi veya askeri çekişmede insanlar güçlü olan tarafım yani Amerika’nın tarafında yer alarak dolara yatırım yapar. Güçlü olan ile zayıf olan arasındaki bir çekişmede kamuoyu genel olarak güçlü olanın tarafını tutarak onun ekonomisine yatırım yapar. Böylece dolar Türk Lirası karşısında değer kazanır.
Amerika’nın Türkiye’ye ekonomik yaptırım uygulaması Türkiye’de ekonomik verileri olumsuz yönde etkiler. Amerika’nın Türkiye’yi ekonomik olarak zayıflatması, insanların Türkiye’ye olan güvenini azaltarak birikimlerini ve paralarını Amerikan dolarına endekslemesini sağlar. Ancak dolar karşısında para birimi değer kaybeden ülke, Amerika’nın uygulamış olduğu tehditler karşısında ekonomik alternatiflerini oluşturursa kamuoyu buna göre hareket eder. Örneğin Amerika Türkiye’ye yaptığı kâğıt satışının vergilerini yükselterek Türkiye’yi ekonomik olarak zarara sokmaya çalıştığında; Türkiye kâğıt üretimine yahut başka bir ülkeden kâğıt alımına başlarsa ekonomik olarak fazla bir kayba uğramaz. Bu hareketliliği ve verileri takip eden dünya kamuoyu ve yatırımcılar; yatırımlarını Türkiye’ye yapıp yapmama konusunda tekrar bir değerlendirme yapar.
Ülkelerin Döviz ve Altın Rezervleri
Bir ülkenin Merkez Bankası’nda döviz ve altın rezervi fazla olursa o ülke diğer ülke para birimlerine karşı güçlü demektir. Yukarıda sayılan sebeplerden biri ile Türkiye’de dolar değer kazandığı zaman Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası piyasaya dolar arz ederek TL alımı yapar. Piyasada dolar çoğaldığı için dolar değer kaybetmeye başlar. Ancak doların değer kazanmasına sebep olan durum devam ediyor ise bu değer kaybetme, belli süre sonra durur ve doların değer kazanması devam eder. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası doların fazla değer kazandığı durumlarda piyasaya dolar arz ederek dolardaki yükselmeyi bir nebze durdurur.
Finansal Manipülasyonlar
Doların veya euronun yükselmesinin sebeplerinden birisi de gizli manipülasyonlardır. Bu manipülasyonların kim tarafından yapıldığı pek bilinmese de doların yükseliş ve düşüşünde bu ihtimal de göz önünde bulundurulur. bu manipülasyonlar küresel firmaların ya da bazı ülke zenginlerinin yüksek miktarda kısa bir zaman diliminde dolar alımı yapması ve piyasadaki dolar varlığını azaltması ile doların arz talep dengesi bozulur. Arzı azalan dolar yükselmeye başlar. Bunun üzerine vatandaşlar da dolar alımı yaparak doların yükselmesine katkıda bulunur. Bu şekilde ülkede suni bir ekonomik istikrarsızlık ortamı oluşturulur. bu manipülasyon sahipleri almış oldukları doları bir anda piyasaya sürerek en yüksek miktardan dolarlarını bozdurarak büyük kar elde ederler. Doları yüksek değerden alım yapan vatandaşlar ise dolarını düşük değerde bozdurmak zorunda alarak zarar eder.
Bu bilgilerden hareketle dolar-TL veya euro-TL kurlarının nasıl yükselip düştüğünü takip edebilirsiniz.