Ahmet Hamdi Tanpınar (1901- 1962) Yazar, şair, edebiyat tarihçisi
- İstanbul üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Edebiyatı Kürsüsü profesörlüğü yapan Ahmet Hamdi Tanpınar adını ilk defa altın kitap dergisinde yayınlanmış olan Musul Akşamları şiiri ile duyurmuştur.
- Dergâh, Milli Mecmua, Hayat, Görüş, Ülkü, Varlık, Oluş, Kültür Haftası ve Aile dergilerinde şiirleri yayımlanmıştır.
- Bir süre milletvekilliği yapmıştır.
Ahmet Hamdi Tanpınar Edebi Kişiliği
- Hece vezni ile yazdığı ilk şiirleri, imge zenginlikleri ve müzikal nitelikleri ile edebiyat camiasında dikkat çekmiştir. Bu şiirlerde Faruk Nafiz Çamlıbel ve diğer hececilerden ayrı bir estetik peşinde olmuş, kendine has bir sözcük ve kavram dünyası meydana getirmiştir. Bu çabada Ahmet Haşim ve liseden hocası Yahya Kemal Beyatlı’nın sendecilik ve yoğunlaşma kaygıları, Ahmet Haşim’in soyutlama eğilimleri görüldüğü gibi, halk şiiri estetiğindeki alışılmış söyleyiş özelliklerine de rastlanmıştır.
- Küçük yaşta yitirdiği annesinin yokluğundan duyduğu acıyı ve kendisini avutacak bir sevginin özlemini kaleme almıştır.
- Şiirlerinde içe dönük bir bakışla doğa ile iletişim kurmaya çalışan Ahmet Hamdi Tanpınar, zaman kavramı üzerinde sıkça kalem oyun atmıştır. Onun eserlerinde zaman Bursa’da Zaman şiirindeki gibi çok katlı ve karmaşık bir yapıya sahiptir.
- Şiirlerinde insan ruhuna, özellikle bilinçaltına ve zamana yer vermesi ile, romanlarında işlediği konulara da yaklaşmıştır.
- Şahısları ön planda tuttuğu hikayelerinde kendi iç dünyasını yansıtmış, genel olarak insanların ruhsal çöküntüsünü, yaşamın gerçeklerinden ziyade iç benliklerine sığınışlarını dile getirmiştir.
- Hikayelerinde ve zaman kavramı üzerinde sıkça duran Tanpınar, geçmişte içinde bulunulan zamanı bilinç ve bilinçaltı çatışması şeklinde vermeye çalışmıştır.
- Geçmişlerindeki olayların tesiri ile dış dünya ile uyumlarını kaybetmiş, hayatlarını karabasanlar, korkulu düşlerin kuyularına yuvarlanan kişiler çoğunlukla Ahmet Hamdi Tanpınar’ın seçtiği karakterlerdir.
- Ahmet Hamdi Tanpınar’ın sembolist anlatım tarzı romanlarına zaman zaman yansımıştır. Lakin o, içerik bakımından metafizik eğilimleri ile estetik endişelerini şiire ayırdığı halde, sosyal temalar için düz yazıyı seçmiştir.
- Romanlarında, zengin insanların hayat hikayelerinden ziyade, Türkiye meselelerine kendine has yorumlar getirmiştir.
- Medeniyet değiştirme girişimlerinin insanımızı soktuğu çelişki ve çıkmazları araştırırken yapmış olduğu tahlil, insanımız ve toplum yapımız bakımından dikkate değer tespitler taşımaktadır.
- İlk romanı olan Mahur Beste adlı kitapta dönemlerinin özellikleri, iş ve ev hayatları, sarayla olan ilişkileri, alışkanlıkları, merakları, tutkuları ve felsefeleri ile Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında yaşayan insanlar sergilenmiştir.
- Saatleri Ayarlama Enstitüsü toplumumuzun bu değişme süresi içindeki vahim durumunu fertlerden yola çıkarak topluma varan teknikle açıklamaktadır.
- Sahnenin Dışındakiler adlı romanı İkinci Abdülhamit döneminden kalan kişiler ile İkinci Meşrutiyette ortaya çıkan 19. yüzyıl kuşağının okumuş kesiminin romanı olmuştur.
- Sahnenin Dışındakiler ile Saatleri Ayarlama Enstitüsü adlı romanlarında Batı ve Doğu medeniyetleri arasında bocalayan ve çelişki içine düşen Türk toplumunun ironik çizilir.
- Huzur romanında Cumhuriyetin ilk yıllarında kişiliğini kabul ettirmek isteyen okumuş genç kadın ve erkeğin problemleri, yeni sosyal koşullarla ilişkileri, eski ile yeni arasındaki uyum arayışları kaleme alınmıştır.
- Ölümünden sonra plan ve notlarına dayanılarak bir araya getirilen ve 1987 yılında yayımlanan Aydaki Kadın adlı romanında da aynı irdeleme görülmektedir.
- Ahmet Hamdi edebiyat ve tarih konularındaki incelemeleri çeşitli dergilerde yayınlanmış, daha sonra kitap haline getirilmiştir.
- İstanbul, Bursa, Ankara, Erzurum ve Konya şehirlerinin doğal, tarihsel ve kültürel yapıları ile anlatıldığı deneme türündeki Beş Şehir adlı eseri sadece tarihi bilgi, kuru gezi rehberi ve bir şehir coğrafyasının ötesinde bir his, sanat, estetik, kültür ve bilgi birikimini içerisinde yorulmuş bir yapıt olarak karşımıza çıkar. Eski ile yeninin daimî bir çatışması Beş Şehir ‘de hissedilmektedir. Sürekli bir hesaplaşma, bir karşılaştırma konusu olan eserde Tanpınar, geçmiş ile güncelin penceresinden bakarak yeni bir insan ve medeniyet inşa eylemine girişmiştir.
Ahmet Hamdi Tanpınar Eserleri
Öykü
- Abdullah Efendi’nin Rüyaları
- Yaz Yağmuru
Şiir
- Şiirler
Roman
- Mahur Beste
- Huzur
- Sahnenin Dışındakiler
- Saatleri Ayarlama Enstitüsü
- Aydaki Kadın
Deneme
- Beş Şehir
- Edebiyat Üzerine Makaleler
- Yaşadığım gibi
İnceleme
- Tevfik Fikret
- Namık Kemal
- Yahya Kemal
- 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi
Huzur
Ahmet Hamdi Tanpınar’ın kendi hayatından da izler taşıyan Huzur romanı hem bir aşk hem de İstanbul’a olan derin bir sevginin ifadesidir. Tanpınar’ın estetik anlayışının, kültür birikiminin de geçmiş kültüre yaslanan yaşam felsefesinin anlatıldığı Huzur romanı Tanpınar’ın en yetkin ve doygun romanı sayılmaktadır.
Romanda, Mümtaz ile Nuran’ın aşkı etrafında Doğu ile Batı, eski ile yeni, geçmişin değerleri ile var olan değerler, aşk ile toplumsal sorumluluklar arasındaki çatışma ve bu çatışmanın meydana getirdiği bireysel bunalımlara temas edilir.
Saatleri Ayarlama Enstitüsü
İki uygarlık arasında çelişkiye düşmüş toplumumuzun yanlış tutumlarını, davranışlarını, saçmalıklarını alaya alan, eleştiren bir roman olan Saatleri Ayarlama Enstitüsü Tanpınar’ın Huzur’dan sonraki en bilinen romanıdır.
Kitap çocukluğu Abdülhamit döneminde geçen, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerini de gören Hayri İrdal’ın hatıraları şeklinde verilmiştir. 1. Bölüm Büyük Ümitler Tanzimat öncesini, ikinci bölüm Küçük Hakikatler Tanzimat dönemini 3 ve 4. bölümler ise Cumhuriyet döneminin başlarını ve devamını tahlil etmektedir.
Roman içeriği ve konusu açısından karakterlerinden Nuri Efendi (saat ustası) ve Mübarek (ayaklığı ve yaşlı bir İsveç yapımı duvar saati) ilişkisinden almaktadır.
İnsanların popülerliğe ve paraya verdiği değerin, insanların nasıl bir anda yüz ve karakter değiştirebileceğini altı çizilmektedir.
Sahnenin Dışındakiler
Tanpınar’ın milli mücadele İstanbul’un anlattığı eserinde başkahraman vasıtasıyla yansıtıldığı, siyasi meselelerin fazlaca bulunduğu bir romandır.
Sahnenin Dışındakiler adlı eserin başlığı yani sahnenin dışı İstanbul, sahnenin içi ise Kurtuluş Savaşı’nın cereyan ettiği Anadolu topraklarıdır.
Eserin baş kahramanı Cemal’dir. Üniversite öğrencisi olan Cemal’in gözüyle İstanbul’un işgal yılları kaleme alınmıştır. Cemal eserin diğer önemli kahramanı Sabiha’yı sevmektedir.
