Fatma Aliye Topuz’un Hayatı
- Türk edebiyatının ilk kadın romancısı olarak tanınmış olan Fatma Aliye Topuz, 1862 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir.
- Meşhur Tarihçi Ahmet Cevdet Paşa ile Kadriye Hanım’ın kızı olarak doğan Fatma Aliye Hanım; çocukluğunda ağabeyinden özel dersler alarak eğitiminin bir kısmını evde tekâmül ettirmiştir.
- Fransızcadan da özel dersler alan yazar, ileri derecede Fransızca bilmektedir.
- Tahsilini tamamladıktan sonra 17 yaşında Kolağası Faik Bey ile dünya evine giren Fatma Aliye Hanım; bu evlilikten dört kız çocuğu dünyaya getirmiştir.
- Kolağası Faik Bey ise 1877-78 Osmanlı Rus Harbi’nde Plevne Savunması ile tanınmış olan Gazi Osman Paşa’nın yeğenidir.
- Eşinin kitap ve eğitim konularındaki baskıcı ve mutaassıp tavırları nedeniyle evliliğin ilk on senesi içerisinde eşinden gizli bir şekilde kitap okuma çalışmalarını sürdürmüştür. Eşinin bu konudaki tutumu ve kararının zamanla değişmesiyle beraber tercümeler yapmaya başlamıştır.
Fatma Aliye Topuz’un Türk Edebiyatındaki Yeri ve Önemi Nedir
- İlk çeviri eseri; 1889 yılında yapmış olduğu Georges Ohnet‘in Volonté adlı romanını Meram adıyla Türkçeye çevirdiği eserdir.
- Bir Hanım imzası ile tercümesini yaptığı roman sayesinde Ahmet Mithat Efendi’nin dikkatini celbetmiş ve Bir Hanım adlı eser Tercüman-ı Hakikat gazetesinde konu edilmiştir.
- Ahmet Mithat Efendi’nin manevi kızı olarak bilinen Fatma Aliye Hanım, Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayımladığı bu tercüme eserinin ardından aynı gazetede Meram takma ismiyle yazılar yazmaya başlamıştır.
- 1991 yılında Hayal ve Hakikat adlı romanı ise Ahmet Mithat Efendi ile beraber yazmıştır. Daha sonra Ahmet Mithat Efendi ile uzun süre mektuplaşmış ve bu mektuplaşmalar Tercüman-ı Hakikat gazetesinde edebi mektup türünde yayımlanmaya başlamıştır.
- Fatma Aliye Hanım kendi adıyla çıkarmış olduğu ilk romanını 1892 senesinde Muhaberat adıyla yayınlayarak yayın hayatında kendi adıyla ilk eserini yayınlamıştır. Romanda konu olarak bir kadının ilk yaşadığı aşkı unutamayacağı inancını çürütmeye çalışmıştır.
- 1899 yılında yayımladığı Ûdî adlı romanında ise Halep’te yaşamını incelediği ve gözlemlediği bir ûdîyi hikâye etmiştir. Reşat Nuri Güntekin gibi ünlü bir romancı kendisine tesir eden eserler arasında bu eseri de gösterir.
- Eserlerinde kadın bakış açısıyla evlilik, eşler arasındaki uyum, aşk ve sevgi kavramlarını edebi bir üslupla işleyen Fatma Aliye Hanım; Ref’et, Enin, Levayih-i Hayat adlarında romanlar da yazmıştır. Bu romanlarda da kişinin kendi ayakları üzerinde durma çabası, çalışan ve erkeğe ihtiyaç duymayan kadın kahramanların hayatlarından hikayeler anlatmıştır.
- Sanatçı bu eserlerinin yanı sıra Kadınlara Mahsus Gazete adlı mecmuada yayımladığı yazılarında kadın sorunlarına ve muhafazakar görüşlerden ayrılmadan kadın haklarını savunma konularına işlemiştir.
- 1892’de yazmış olduğu Nisvan-ı İslam adlı kitabında Avrupalı ve Müslüman kadınlar arasında karşılaştırmalar yapmıştır.
- Romanlarında modern tarzda yaşayan kadına; bu kitabında ise muhafazakâr ve gelenekçi kadınların hayata bakış ve yaşam tarzlarına yer vermiştir.
- Ahmet Mithat Efendi, Fatma Aliye Hanım’la ilgili olarak bir Osmanlı Kadın Yazarın Doğuşu isimli kitabı ile Fatma Aliye Hanım’ın ününe ün katmıştır. Bu kitapta Ahmet Mithat Efendi Fatma Aliye Hanım ile yapmış olduğu mektuplaşmaları kaleme almıştır.
- Fatma Aliye Hanım Nisvan-ı Osmaniye İmdat Cemiyeti ismiyle bir dernek kurarak; bu dernek vasıtasıyla savaştan olumsuz etkilenen insanların ailelerine yardım etmeyi amaç edinmiştir.
- Bugünkü Hilal-i Ahmer bugünkü adıyla Kızılay Cemiyeti‘nin de ilk kadın üyesi Fatma aliye Topuz’dur.
- Son kitabı 1914 yılında yazmış olduğu babası Ahmet Cevdet Paşa hakkında olmuştur. Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı adlı bu eserde siyasal yaşama temas etmiş, resmi tarih tezlerine muhalefet ederek edebiyat dünyasından dışlanmıştır.
- İlk kadın Türk romancı niteliği ile Avrupa ve Amerika basınında da isminden belli bir süre söz ettirmiştir.
- Ûdî isimli romanı Fransızcaya çevrilen eserleri arasındadır. İkinci Meşrutiyet’in ilanı ve sonrasında oldukça ünlenen Fatma Aliye Hanım, zamanla unutulan edebiyat sanatçıları arasına girmiştir.
- Soyadı Yasası ile beraber Topuz soyadını alan Fatma Aliye Hanım, 1936 yılında İstanbul’da vefat ederek naaşı Feriköy Mezarlığı’na defnedilmiştir.
- Fatma Aliye Topuz günümüz tiyatro ve sinema oyuncusu olan Suna Selen’in de anneannesidir. Fatma Aliye Topuz ismi Beyoğlu ve Çankaya’da sokak adı olarak verilmiştir.
- Fatma Aliye Topuz’un aynı zamanda 2009 yılında tedavüle giren 50 Türk lirası banknotlarının arka yüzünde portresi yer almaktadır.
Fatma Aliye Topuz’un Eserleri
Roman
- Ref’et (1898),
- Udi (1899),
- Enin (1910),
- Muhadarat (1892),
- Hayal ve Hakikat (1892).
Çeviri:
- Meram (1890)
Yaşam öyküsü, tarih ve Düşünce Alanındaki Yapıtları:
- Namdaran-ı Zenan-ı İslamiyan (Ünlü İslam Kadınları) (1892)
- Teracim-i Ahval-ı Felasife (Felsefecilerin Yaşamları) (1900)
- Hayattan Sahneler (Levayih-i Hayat)
- Osmanlıda Kadın: “Cariyelik, Çokeşlilik, Moda”
- Fatma Aliye-Mahmud Esad. Çok Eşlilik: Taaddüd-i Zevcat.
- Kosova Zaferi / Ankara Hezimeti: Tarih-i Osmaninin Bir Devre-i Mühimmesi (1915)
- Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı (1913)
- Teracim-i Ahval-i Felasife: Filozofların Biyografileri (1900)
- Tedkik-i Ecsam ([901)